Sayýn Taha Akyol Hürriyet' teki köþesinden 16 Eylül günü bir müjde verdi; Lozan Barýþ Antlaþmasý' nýn 90. yýldönümünde (Bilindiði gibi antlaþma 24 Temmuz 1923 günü imzalanmýþtý) "objektif, analitik, tarihi hakikatlere baðlý bir Lozan Belgeseli" için kollarý sývadýðýný açýkladý.

Akyol o kadar iddialý ki, belgeselde, konferans içinde taraflar arasýnda yapýlan diplomatik savaþlar, Büyük Millet Meclisi' nde (Türk Heyeti' ni hedef alan ) eleþtiri ve buna karþý yapýlan savunmalar, Lozan' ýn gündemindeki kapitülasyonlar, azýnlýklarýn hukuku, patrikane, lâiklik ve kürt meselesi gibi önemli konularýn belgeselde yer alacaðýný ifade ediyor.

Belgeselin Türkiye' de geçen sahnelerinin çekimlerini bitirdiklerinden bahsediyor ve Lozan' da geçen bölümlerinin çekimi için ise Ýsviçre' ye gideceðini, çekimler bitene kadar da yazýlarýna ara verdiðini okurlarýna bildiriyor.

Þurasý bir gerçek ki Lozan, Cumhuriyet " Resmî Tarihi" nin, gerçekleri abartýlarla ters yüz ettiði ve yapay bir hamasetle ýsýtýp ýsýtýp gündeme taþýdýðý bir þehir efsanesi olmuþtu.

Osmanlý Ýmpararatorluðu’ nun tasfiyesi, büyük bir coðrafyanýn emperyal güçler tarafýndan parsellenerek yeni yeni devletçikler tesisi, Batý Trakya, On iki adalar, Musul ve Kerkük gibi önemli toprak kayýplarý hiç olmamýþcasýna, âdeta “ 7 düveli ” altederek kazanýlmýþ bir zafer gibi abartýlmasýný Türkiye onlarca yýl bir masal gibi dinlemiþti.

600 küsur yýllýk bir büyük dünya devletine son veren ve buna karþýlýk Türk unsurlu yeni bir ulus devletin meydana gelmesini tescil eden bu anlaþma tek parti rejiminin devamý süresince býrakýn eleþtirilmeyi, acabalý sorular dahi sorulamayacak kadar tabu olmuþtu.

Buna raðmen Lozan' a iliþkin ilk ve en radikal eleþtirileri Lozan' da ismet Paþa' dan sonra ikinci adam olarak görev yapmýþ olan Rýza Nur baþlatýr. 1926 yýlýnda Mustafa Kemal ile aralarýnýn açýlmasý sonucu kaçtýðý Paris'te yazdýðý hatýratta;

“ LozanTürk zaferinin bedeli deðildir. Eksiktir, noksandýr, kusurludur. Oluk gibi akan Türk kaný ve zafere baðlanan Türk ümidinin karþýlýðý olmamýþtýr. ..” þeklinde baþladýðý eleþtiriye Mustafa Kemal' in Lozan konusunda izlediði stratejiyi :

“ Heyet-i Vekile bize giderken bir ictimada avuç içi kadar bir kâðýda sýðan bir tâlimat verdi. Mustafa Kemal, Ýsmet ile beni bir kenara çekti dedi ki:

' Esaslarýnýz budur, baktýnýz ki hatta ……… alamýyorsunuz, sözlerinden dönüyorlar, uðraþmayýn, ………….. sulhu yapýn, icap ederse, ………………………………. hiç uðraþmayýn! '
þeklinde anlatýr ve devam eder :

“ ...Mustafa Kemal’in de þifahî direktifi bu, hayret ettim. Trakya ile Ýstanbul’un bize terki mes’elesi olmuþ bitmiþ bir mes’ele gibiydi. Bu adamýn fikri ne idi? Bilmem! Galiba ne olursa olsun, sulh istiyor. Doðrusu Trakya için zahmet çekmedik, kolay aldýk, sadece Dimetoka’yý boþuna kaybettik. Fakat Ýsmet Lozan’da Musul için daima bana:

' Caným, gel þunu býrakalým da, sulh yapalým ' der beni zorlardý. Ben:

' Olmaz, bütün mukavemetleri yapalým.”' derdim.

' Caným, sonra boca ederiz, sulhu kaçýrýrýz' derdi. Boca onun tâbiridir. Ne yapsýn efendisinin emrini icra ediyor. Ýhtimal Ýngilizler, Trakya ve Ýstanbul için de Musul gibi yapsalardý onlarý da vermek isteyecekti. Bereket versin Ýngilizler bunlara hiç itiraz etmediler....” 1

Rýza Nur eserinde ayrýca, Lozan'daki heyetle birlikte iken Atatürk ve Ýsmet Ýnönü arasýnda -kendisi de heyette olduðu halde içeriðini bilmediði- çok gizli telgraf yazýþmalarý olduðunu bunlarýn Lozan'daki bazý önemli kayýplarýmýzý ve Lozan'ýn gizli kalmýþ yönlerini de açýklayabileceðini öne sürer. Tabii ki bu o tarihlerde yasak bir yayýn içinde kalýr ve çok küçük bir kitlenin bilgisine ulaþýr.

Lozan görüþmelerinde Türk Hey'eti içinde yer alan en dikkat çeken þahýs þüphesiz ki Ýstanbul Yahudi Hahambaþýlýðý da yapmýþ olan Haim Naum'dur.

Görüþmeler devam ederken bir gün görülür ki Yahudi Haim Naum Ýsmet Paþa' nýn müþaviri ( danýþmaný) oluverir.
Bu konuda da yine Rýza Nur der ki :

" Bir müddettir Ýstanbul eski Hahambaþý Haim Naum, Lozan'da kaldýðýmýz otelde görülmeðe baþladý. Baktým bir gün Ýsmet'le görüþüyor. Ne yapmýþ, kimi vasýta yapmýþ bilmem. Ýsmet'e yanaþmýþ. Yaman Yahudi!.. Artýk Ýsmet'ten ayrýlmýyor... Ýsmet'in yakasýný býrakmýyor... Ýsmet bunu müþavir tâyin etti... Derken Hahambaþýný soframýza da aldý...
Hahambaþý, Ýsmet'e bütün Ýngiliz ve Fransýz ricâlini tanýdýðýný, hepsi ahbabý olduðunu, iþleri istediði gibi yaptýracaðýný söylüyormuþ. Tabiî Ýngiliz, Fransýz ve Ýtalyan delegelerine de Ýsmet'in avucunda olduðunu söylüyordu... Lozan muhitinde dolaþýyor, herkese: 'Ýsmet teklifsiz ahbabýmdýr, sözümden dýþarý çýkmaz' diyormuþ.." 2

Çok partili rejime geçildikten sonra da bir onbeþ sene kadar daha dokunulmazlýk zýrhýnda kalmýþ; ancak 1960’ lý yýllarýn ortasýnda yazar Kadir Mýsýroðlu Bey’ in “ Lozan, Zafer mi, Hezimet mi ? “ isimli eserinin yayýmlanmasý ile birlikte bir anda ülke çapýnda tartýþma zeminini ortaya çýkarmýþtýr. Öyle ki hâlen de gerek Kýbrýs sorunu, gerek Ege hava sahasý, gerekse Kuzey Irak gibi, Fener Rum Patrikhanesi’nin ekümenikliði, Heybeliada Ruhban Okulu’ ndaki öðretim gibi bir dizi sorun tartýþýlýrken ya da çözüm aranýrken referans olarak karþýmýza çýkan hep Lozan hükümleridir.

Kadir Hoca, yayýmladýðý kitabýn arka sayfasýnda ,kitabýnýn ana fikrini :
“Lozan muazzam bir Ýmparatorluk mirasýnýn ‘han-ý yaðmasý’ dýr (yani yaðma sofrasý) … Türkün þahsýna Ýslam'dan intikam alýnarak, bütün bir islam dünyasýnýn baþsýz býrakýlmasýdýr!... Lozan'ýn getirdiði, adalarla Yunan stratejik çemberine alýnmýþ iktisadi kaynaklardan mahrum, her türlü ünvan ve sýfatý yolunmuþ gayrý tabii hudutlarýn çizdiði küçük bir Türkiye'dir!” 3
Ýfadesiyle özetliyor.

Üç cilt halinde yayýmlanan “ Lozan Zafer mi, Hezimet mi “ de Tanzimattan 1923' e kadarki süreçte Osmanlý Devleti’ nin durumunun genel bir deðerlendirmesi yapýldýktan sonra Lozan'ý hazýrlayan sebepler ortaya konulur.
Daha sonra Konferans’ta yeni kurulan Türk Devleti’ nin Kýbrýs, Musul, Halep, Batý Trakya, Oniki Adalar v.d. maddî toprak kayýplarý politikasýndan söz edilir.

Neticede ise, Hilâfet’ in kaldýrýlmasý, Patrikhâne’ nin varlýðý gibi verilen tavizler incelenir.

Bu kitap Türk okurunun kütüphanesine girdikten sonra,ülke çapýnda Lozan'ýn getirdikleri ve götürdükleri aralýksýz bir þekilde tartýþýlmaya baþlanýr.

Daha sonraki dönemlerde baþta Mustafa Erdoðan olmak üzere tarihçi ve siyaset bilimciler Lozan' daki görüþmelerde Türk Heyeti ve özellikle de heyetin Baþkaný Ýsmet Paþa' nýn tarzý, tavrý ve hamlelerini çok aðýr bir þekilde eleþtiriye tutarlar.

Bakalým Cumhuriyet Türkiye' sinin kuruluþtaki önemli kilometre taþlarýndan bir olan Lozan belgeseli yapýlýrken yaþanmýþ bu ve benzeri olaylar ne kadar dikkate alýnmýþ veya alýnmamýþ göreceðiz.

Kimbilir belki de ders kitaplarýnda kurgulan “ güzelleme “ eksenli bir yapay belgeselle yetineceðiz...

D Ý P N O T L A R :

1 Dr. Rýza Nur, Hayat ve Hatýratým c. 3 sh. 982

2 Dr. Rýza NUR, a.g.e. c.3, s. 1049-1050

3 Kadir MISIROÐLU, Lozan Zafer mi Hezimet mi ? Sebil Yayýnevi, Ýstanbul

http://ferahnak.wordpress.com/wp-admin/customize.php