Rehberli̇kte Kumar: 2022 Sonrasi Terci̇h Dönemleri̇nde Bi̇li̇msel Temelden Uzak Yönlendi̇rmeleri̇n Çöküşü

2022 yılı, üniversite yerleştirme sisteminde bir dönüm noktasıdır. Yükseköğretim Kurumları Sınavı’nda (YKS) baraj uygulamasının kaldırılması, sadece öğrencilerin değil, aynı zamanda rehber öğretmenlerin de ezberini bozmuştur. Bu tarihten itibaren, rehberlik adı altında sürdürülen istatistik dışı, rastlantısal “kumar yöntemleri” tamamen iflas etmiştir. Buna rağmen, rehber öğretmenler hâlâ bu geçersiz yöntemleri sürdürmekte, “tecrübe” adı altında öğrencileri yanlış yönlendirmeye devam etmektedir.
“Kumar Formülü”nün Kökeni: 2022 Öncesi Dönem
2022 öncesinde baraj sistemi varken birçok bölüm kontenjanını dolduramıyor, bu da rehber öğretmenlere “riskli tahmin yapma” alanı bırakıyordu. Bu dönemde bazı öğretmenler, hiçbir bilimsel dayanağı olmaksızın şu formülleri yaygınlaştırdılar:
“Sıralamanızın %75'i kadar yukarıdan hayal bölümler yazın.”
“Sıralamanızı 0.9 ve 1.1 ile çarpıp orta tercih aralığını belirleyin.”
“Son tercihlerde sıralamanızın 1.5 ila 2 katı aralığındaki bölümleri yazın.”
Bu formüller, istatistiksel olarak temelsizdir. Sıralama farklarının bölümler arası arz-talep dengesine, kontenjan değişimlerine, yeni açılan programlara ve taban sıralamalardaki yıllık sapmalara bağlı olduğu unutulmuştur. Kısacası, bu yöntemler bilim değil, falcılıktır.
Barajın Kaldırılması ve Kumarın Çöküşü (2022–2025)
2022’de baraj kaldırıldığında, önceki yıllara göre yüz binlerce adayın tercih yapma hakkı doğdu. Bu, tüm sıralama dengelerini altüst etti.
Ancak rehber öğretmenler, değişen dinamikleri analiz etmek yerine, “alışkanlıkla” aynı kumar yöntemlerini uygulamaya devam ettiler. Sonuç:
Öğrenciler, yanlış yönlendirmelerle hem zaman hem umut kaybetti.
Bu durum, rehber öğretmenlerin istatistiksel körlüğünü ortaya koydu. Gerçek veri analizi yerine, “tecrübe” adı altında rasyonel temeli olmayan öngörüler ürettiler. 2022 sonrası yerleştirme sonuçları, bu “rehberlik kumarının” çöküşünü açıkça belgeledi.
Bilimsel Yaklaşım: Trend Analizi ve Çok Yıllı Veriler
Tercih sürecinde tek yıl verisine dayalı tahmin yapmak, istatistiksel olarak anlamsızdır. Çünkü sıralama davranışları;
kontenjan değişimleri,
sınav zorluk katsayıları,
yeni açılan veya kapanan bölümler,
tercih psikolojisi,
gibi çok değişkenli unsurlara bağlıdır.
Bu nedenle en az 3–4 yıllık fark tabanlı trend analizi yapılmalı, her bölümün yıllık sıralama farkları (delta değerleri) incelenmelidir. Bu yöntemle, bir bölümün “trend yönü” (yükseliş, düşüş, durağanlık) belirlenebilir ve 2026 gibi geleceğe dönük tahminler istatistiksel güven aralıkları ile yapılabilir. Bu yaklaşım, rastgele oranlarla oynayan “kumarcı rehberliğe” karşı bilimsel ve veriye dayalı tek alternatif yöntemdir.
“Kumarbaz Rehberlik” Anlayışının Toplumsal Sonuçları
2022 sonrası dönemde, bu yanlış yöntemlere güvenen öğrenciler sadece akademik olarak değil, psikolojik olarak da mağdur oldular.
Rehber öğretmenlerin yanlış yönlendirmeleri yüzünden:
Gerçekçi hedef belirlemeyen öğrenciler hayal kırıklığına uğradı.
Nitelikli bölümler gereksiz risklerle heba edildi.
Özellikle zihinsel veya duygusal hassasiyeti olan öğrenciler, “yanlış umut” mağduru oldular.
Bu noktada, “yardım” etmek değil, gerçeği göstermek önemlidir. Çünkü bilime sırt çevirip kumara sığınan birine yardım etmek, hakikati perdelemektir.
2026 ve Sonrası: Uçacak Bölümler
2026’da bazı bölümler beklenmedik sıçramalar yapacaktır. Özellikle:
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Meyve ve Sebze İşlemeciliği
Kastamonu Üniversitesi Su ve Atık Yönetimi
bölümleri, önceki yılların fark trendlerine göre yüksek olasılıkla “uçuş” gösterecek programlardır.
Bu örnekler, rastgele tahminlerle değil, çok yıllı fark trendleriyle öngörülebilen gerçekçi sonuçlardır.
2022’den beri rehberlik sistemi, istatistiksel gerçeklerle değil, alışkanlıklarla ve önyargılarla hareket etmektedir.
“%75 yukarıdan yaz, 0.9–1.1 çarp, 1.5–2 kat aşağıdan kapat” gibi sözde formüller, rehberlik tarihine istatistiksel kumar olarak geçmiştir.
Gerçek rehberlik, veriyle, fark analizleriyle, eğilim okumalarıyla yapılır.
2026 tercih döneminde kimlerin bilimsel analizle, kimlerin falcı zihniyetle hareket ettiğini yine veriler gösterecektir.
Gerçek kazanım, rastgele formüllerde değil; bilimsel sabır, gözlem ve fark tabanlı analizdedir.