Bana sor sevgili kari,sana ben söyleyeyim,
Ne hüviyette şu karşında duran eşarım
Bir yığın söz ki,samimiyeti ancak hüneri;
Ne tasannu bilirim,çünkü ne sanatkârım
Şiir için göz yaşıderler;onu bilmem, yalnız
Aczimin giryesidir bence bütün âsarım
Ağlarım ağlatamam hissederim söyleyemem
Dili yok kalbimin ondan ne kadar bizârım
Oku ,şayed sana hisli bir yürek lâzımsa;
Oku ,zira onu yazdım ,iki söz yazdımsa
Tevazunun ,mükemmel bir anlatımla ifade edilişinin en güzel örneklerinden biri olsa gerek bu şiir.Âkife yüreğindekilere ulaşabilmek ,hissettiklerini hissedebilmek ne güzel
Üslûbundaki samimi ifade zenginliği ,söz sanatlarını kullanışındaki ustalığı ,aruzu Türkçeye uygulamada gösterdiği başarı ,fikir olgunluğu ve sağlamlığı edebî kişiliğinin en belirgin özellikleri.
Mehmet Akif Ersoyun manzum ve mensur eserlerini incelediğimizde yüreğinin toplum için attığı görülür.Ona göre Sanat sanat için değil hayat içindir.1912de Sebilürreşad ın ilk sayısında yayınlanan Edebiyatadlı makalesinde bunu şöyle ifade eder:
Hele sanat sanat içindir,sanatta gaye yine sanattır.Edebiyatta ,Edebiyattan başka gaye aramak sanatı kösteklemektir,gibi nazariyeler bizim idrakimizin pek üstündedir.
Manzum öykülerinde şehir hayatının acıklı ,aksak taraflarını ;insanın çilekeş ,zavallı yanlarını ortaya çıkaran Akif dini,milli sosyal gerçekleri dile getiren manzumelerinde üslup güzelliğinin yanı sıra süsten,yapmacıktan uzaktır.Söylemek istediklerini doğrudan doğruya ,apaçık söyler:
Zulmü alkışlayamam ,zalimi asla sevemem
Gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövemem
Biri ecdadıma saldırdı mı ,hatta boğarım
-Boğamazsın ki!
-Hiç olmazsa yanımdan kovarım.
Yumuşak başlı isem ,kim dedi uysal koyunum?
Kesilir belki fakat çekmeye gelmez boynum
Kanayan bir yara gördüm mü yanar ta ciğerim
Onu dindirmek için kamçı yerim,çifte yerim
Adam aldırma da geç git diyemem,aldırırım
Çiğnerim,çiğnenirim ,hakkı tutar kaldırırım
Türkçe onun şiirlerinde en olgun ifadesini ve canlılığını bulur.Mithat Cemalin söylediği gibi: O ,Anadolunun en uzak yerindeki taşra ağzından ,Beyoğlunun Dolapdere Mahallesindeki argoya varana kadar bütün kullanımları bilir.Manzum öykülerinde kişileri kendi şive ve seviyesine göre konuşturmasında gösterdiği başarının nedeni budur.
-O kim gelen?
-Baba Arif.
-Sakallı gel bakalım
Yanaş
-Selamün aleyküm.
-Otur biraz çakalım
-Dimitri,hey,parasız geldi sanma,işte para.
-Ey anladık a kuzum.
-Sar be yoldaşım cıgara
-Aman bizim Baba Arif susuz musuz içiyor.
-Onun bi dalgası olmak gerek,tünel geçiyor.
-Moruk,kaçıncı kadeh ?Şimdicik sızarsın ha!
-Sızarsa mis gibi yer,yatmamış adam değil a!
Akifin şiirleri realizmin ve natüralizmin en güzel örneklerini verir.Gerçeği yansıtırken amacı düzeltmek,onarmak,doğruyu,hakkı ve haikati bulabilmek ve gösterebilmektir.Böyle olunca tarafsız kalamaz,gerçeği gözler önüne serip çözüm ve derman aradığı için natüralist yanı ağır basar.Betimlemeleri çok güçlüdür.İstanbul sokakları,meyhaneler,bayram,çocuklar,hasta insanlar,savaş alanları,daha akla gelebilecek pek çok şey
Safahatı baştan sona kapsar.
Hayır,hayal ile yoktur benim alışverişim
İnan ki her ne demişsem görüp de söylemişim
Şudur cihanda benim en beğendiğim meslek
Sözüm odun gibi olsun,hakikat olsun tek.
Akifin edebi kişiliğini incelerken onun hiciv dolu şiirlerinden söz etmeden olmaz.Çünkü o,mizahı Türkçenin bütün imkanlarını kullanarak ustalıkla şiirlerine yerleştirir.Ancak bu çirkin ve aşağılayıcı bir mizah değil;sert,acımasız ama olgun ve yapıcı bir mizahtır.O,vicdansızlığı,batı taklitçiliğini,sahte Müslümanları,zalimleri,tembelleri hatta sokakların çamurunu hicveder.Kişilere değil kötülüklere karşıdır.
Çocuklara şöyle seslenir:
Ne odunmuş babanız ,olmadı bir baltaya sap
Ona siz benzemeyin ,sonra ateştir yolunuz,
Meşe halinde yaşanmaz,o zamanlar geçti;
Gelen incelmiş adam devri,hemen yontulunuz.
Amma dikkatli olun;bir kafanız yontulacak,
Sakın aldanmayın,incelmeye gelmez kolunuz
Bir başka şiirinde 1908 hürriyetinin ihtiraslarını ,şuursuzluğunu şöyle dile getirir:
Sanki zincirdekiler hep boşanır zincirden
Yıkıvermiş de tımarhaneyi ,çıkmış birden
Ötüyor her taşın üstünde birer dilli düdük
Dinliyor kaplamış etrafını yüzlerce hödük.
Kim ne söylerse ,hemen el vurup alkışlayacak
-Yaşasın!
-Kim yaşasın
-Ömrü olan
-Şak..ŞakŞak
Ama o,her zaman eleştirmek yerine telkin yolyla öğretmeyi,inandırmayı,kabul ettirmeyi de bilir.Bazı ayet ve hadislerin manzum yorumlarını yaparak ,halkı iyimserliğe vatanı kurtarmaya çağırır.İbret verici hatıralarıyla ,ümit ve heyecan veren şiirleriyle teşvikeder,uyandırır, yönlendirir.
Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak .
Alçak bir ölüm varsa ,eminim budur ancak.
Ey dipdiri meyyit,iki el bir baş içindir
Davransana Ellerde senin ,baş da senindir.
Yes öyle bataktır ki düşersen boğulursun
Ümmide sarıl sımsıkı,seyret ne olursun
Hüsrana rıza verme ÇalışAzmi bırakma
Kendin yanacaksan bile evlâdını yakma.
Akif,medeniyet,ilim,fen,din,millet,kültür konusunda aydın,ileri görüşlü, taassubdan uzaktır.O her şeyin yerlisine aşıktır.Bizim olanı ,bizden olanı sever.Ancak ilim ve fende ilerlemenin gerektiğine inanır.
Asımda:
Bu cihetten ,hani,hiç yılmasın,oğlum,gözünüz
Sade Garbın ,yalnız ilmine dönsün yüzünüz
O çocuklarla beraber ,gece gündüz didinin
Giden üç yüz senelik ilmi tez elden edinin
Fen diyarında sızan nâ-mütenâhî pınarı
Hem için hem getirin yurda o nâfi suları
Derken Batının yalnızca ilmini ister.
Maske yırtılmasa hala bize âfetti o yüz
Medenyyet denilen kahbe,hakikat,yüzsüz
Ulusun,korkma nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar.
Diyerek Avrupanın haksız,zalim,vahşi davranışlarını da lanetlemesini de bilir.
Akiften bunca bahsetmişken ,İstiklâl Marşımızdan söz etmeden geçemeyiz.İstiklâl Marşındaki ruhu ,inancı,umudu,lirizmi hangi şair bunca samimi ,bunca gönülden verebilmiştir?Vatan ,bayrak,bağımsızlık hangi şiirde bu kadar güzel,bu kadar anlamlı anlatılabilmiştir?Bir milletin ölüm-kalım savaşını,zulmü,haksızlığı,medeniyet maskesi altında yapılan hunharca saldırıları ,ölümü göze alan Mehmetçiği ,Allaha sarsılmaz inancı,hangi millet böyle yürekten haykırabilmiştir?
Akifi anlayabilmek için:
Ya Rab,bu uğursuz gecenin yok mu sabahı?
Mahşerde mi bîçarelerin ,yoksa felâhı
Nur istiyoruzSen bize yangın veriyorsun
Yandık!diyoruzBoğmaya kan gönderiyorsun.
Diyen çaresiz bir yakarışın ardından:
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl
Ebediyyen sana yok,ırkıma yok izmihlâl
Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyet
Hakkıdır Hakka tapan milletimin istiklâl
Dedirten bir milletin evlâtları olmak gerek.
Onu saygıyla ,övgüyle,minnetle anıyoruz.ruhu şâd olsun.
] ]
