Beni kertmediler, ama bilemem sizi ya da baþka birilerini beþikte kerttiler mi kertmediler mi? ’’Beþik kertmesi, erkek ve kýzýn daha beþikte bebekken, gelecekte evlenmesine dair verilen karar. Dede Korkut Kitabý’nda geçer. Anadolu’da bu gelenek þöyle iþler: Bir kýzýn doðum haberini alan ve bu kýzýn ailesiyle akraba olmak isteyen erkek ailesi, kýzýn ailesine bir beþik yollar ve söz kesilmiþ olur. Beþik kýrdý da denir.’’

"Kert" ya da "Kürt" kökü, "and", "inanýþ" ve "sadakat" kavramlarýný bildiren "kertü", "kirtü" kelimesiyle birdir. O halde geleneðin söz verme ve sadakat anlamlarýna gelmesi, isminden de anlaþýlmaktadýr. Cayma, onurla oynanma ve saygýnlýðý sarsma olarak yorumlanýr.’’

Dede Korkut Kitabýnda da geçtiðine göre çok eski bir gelenek eski Türkler arasýnda. Günümüze bakýnca çok da geçerliliði olmayan bir gelenek diyelim. Hadi oldu da çocuklar buluðu filan geçtiler de baþkalarýna aþýk oldular, nasýl olacak? Yok siz asla baþkalarý ile evlenemezsiniz, küçükken kertilmiþsiniz, deyip kapatýlýr mý konu?

Beþik Kertmesinin bozulmasý ile ilgili de þöyle bir bilgi var. ’’Bu, söz kesme anlamýna gelir. Sonra niþan yapýlýr. Beþik kertmesi niþanýn bozulmasý durumunda deðiþik normlar uygulanýr. Okuyan erkek, kýzýn okumamasý durumunda ileride kýzý beðenmezse yine niþan bozulur. Yahut tersi durumda, kýz okuyup oðlan okumazsa kýz tarafý cayabilir.’’

’’Beþik Kertmesi nereden gelir?’’

’’Beþik kertme niþanlý geleneði Türklerde çok eskilerden beri uygulanmýþtýr. Bu gelenek Türklerden baþka Hindistan ve Avustralya gibi ülkelerde de görülmektedir. Karadeniz Bölgesi, bugün geleneðin en yaygýn görüldüðü yöredir.’’

Beþik Kertmesinin en çok görüldüðü hayvanda Kerten Keledir... Tabi Kertenkele erkeði, diþi Kertenkele de Kertilenkele olmaktadýr. Bu da espri olarak araya benim tarafýmdan sýkýþtýrýlmýþtýr affýnýza sýðýnarak...

’’Beþik kertmesi niþan, nikâh gücünde olmasýna, nikâh yerine sayýlmasýna karþýlýk, yine de çocuklar evlenme çaðýna geldiklerinde kýza dünür gidilip istenirdi. Dede Korkut hikâyelerinde de ayný gelenek vardý. Beþik kertme niþaný bozmak isteyenler onu, ancak iki tanýk dinleterek bozabilirlerdi.’’

Deðiþik illerde farklý uygulamalar

Adana’da (Darýpýnar) niþanýn yapýldýðý gün kapý býçakla kesilir bir yarýk meydana gelir ve böylece iki çocuk niþanlanmýþ olur. Büyüyüp evlendikleri zaman kapýya açýlan yarýk kapatýlýr.

Konya’da da beþiðe býçakla kertik açýlýr. Bu, söz kesme anlamýna gelir. Sonra niþan yapýlýr.

Kütahya’da (Tavþanlý) çocuklar doðunca, anneler karþýlýklý olarak birbirlerinin çocuðuna altýn takarlar ve sözleþirler.

Malatya’da (Akçadað) çocuklarýn beþiklerine üç tane iþaret konur ve kýza armaðanlar götürülür, takýlar takýlýr.

Diyarbakýr’da hoca gelir, yarým nikâh kýyar. Çocuðun kulaðýna okuyup üfler.

Ordu’da (Perþembe) beþiklere kurdele ya da kolon baðlanýr. Aile büyükleri söz keser, niþan yaparlar. Kurdele kesilir. Kuran okunur.

Beþik kertmesi az da olsa çeþitli durumlarda hukuksal olaylarda da söz konusu olmaktadýr. Ceza durumlarýnda yargýcýn töreyi dikkate alarak takdir hakkýný kullanmasýna yol açan durumlarý ortaya çýkmaktadýr. Aslýnda bu tür niþanlýlýk hukuken bir sorumluluk doðurmamaktadýr.

Ülkemizin çeþitli yerlerinde geçen birkaç olay þöyledir.

Kastamonu Taþköprü’deki bir köyde geçen olayda beþik kertme niþan yapýlmýþ. Erkek çocuk henüz 16 yaþýndayken kendisine yüz vermeyip küçük düþüren beþik kertme niþanlýsýný bazý akrabalarýnýn da kýþkýrtmasý sonucu, aðýr biçimde yaralar. Dava mahkemede görüþüldüðünde, kýzýn çocuða karþý hukuken suç sayýlabilecek hiçbir eylemde bulunmadýðý anlaþýlýr. Kýzýn, çocuðun beþik kertme niþanlýsý oluþu, kýz açýsýndan herhangi bir hukuksal sorumluluk doðurmamaktadýr. Bu nedenle de çocuða yüz vermemesi hiçbir surette çocuðun öldürme giriþimini haklý göstermemektedir. Fakat dava sonucu, hakim, Medeni Kanunun kendisine tanýdýðý takdir hakkýný kullanarak suçluya verilecek cezayý 1/5 oranýnda indirir. Cezanýn indirilmesine sebep, görünürde çocuðun henüz reþit olmamasýdýr. Fakat asýl neden, bölgenin törelerini iyi bilen yargýcýn bu geleneði dikkate almasýdýr. Yargýca göre kýzýn çocuða yüz vermeyip onu küçük düþürmesi, çocuðun hareketini töresel açýdan haklý kýlmaktadýr. Böylece hukuken hiçbir geçerliliði bulunmayan beþik kertme niþan töresini yargýç, takdir hakkýný kullanarak dikkate almýþ ve cezayý indirmiþtir.

Rize’nin Ýkizdere ilçesi, Rüzgârlý Köyü’nde geçen bir baþka olay ise þöyledir:

"Süleyman oðullarý ile Paþagiller arasýnda beþik kertme niþan yapýlarak, Paþagillerin kýzý, Süleyman oðullarýndan Mehmet Ali’ye niþanlanýr. Kýz 13-14 yaþýna geldiði sýralarda, eskiden beri Süleyman oðullarýna düþman olan Hacý Osman oðullarý, bu aileyi tahrik etmek için kýz hakkýnda birtakým yakýþýksýz söylentiler çýkarýrlar. Mesele bununla da kalmaz. Hacý Osman oðullarýndan Cemil adýnda bir delikanlý kýzý sürekli olarak rahatsýz eder. Bu duruma zaten fena halde içerleyen Mehmet Ali, günün birinde Cemil’i kýza aðýr sözler söylerken yakalar. Cemil bunun üzerine Mehmet Ali’ye de hakaret edip üzerine yürüyünce Mehmet Ali Cemil’i vurur. Mahkemede Cemil’i öldüren Mehmet Ali’nin cezasý 19 yýl 6 aya indirilir. Yargýç, törenin sýký baðlarla birbirine baðlamýþ olduðu iki kiþiden Mehmet Ali’nin kýzý savunmak amacýyla ve aðýr tahrik karþýsýnda bu eylemi iþlemiþ olduðunu göz önüne almýþtýr."

Trabzon Akçaabat’ta geçen bir olay da þöyle:

Ýki aile arasýnda beþik kertme niþan yapýlmýþ. Erkek tarafý, o bölgenin töresi olduðu üzere, kendilerine ait arazinin bir bölümüne kýz her yeni yaþýna giriþinde bir kavak dikmeye söz vermiþtir. Evlenme gerçekleþince, üzerinde gelinin yaþý kadar kavak bulunan bu toprak parçasý, baþlýk olarak kýz tarafýna verilecektir. Fakat kýz, evlenme çaðýna gelince, baþka zengin bir delikanlýya yüklü bir baþlýk karþýlýðýnda verilir. Beþik kertme niþanlýsý elden giden delikanlý ve kýz için o güne deðin 17 adet kavak dikmiþ olan babasý, köyde alay konusu haline gelirler. "Þimdi o kavaklarý ne yapacan aðam, fazla gölge de etmezler" biçiminde sözler yayýlýr gider. Gururu fena halde incinen baba, oðlundan namusunu temizlemesini ister. Fakat oðlu bu iþe yanaþmayýnca babanýn köydeki durumu daha da kötüleþir. Küçük düþürülmekten korktuðu için kahveye çýkamaz olur. Bu duruma daha fazla dayanamayan baba, çok içki içtiði bir gece kýzý da, babasýný da vurur. Yargýç, ölüm cezasýný ömür boyu hapse indirir. Karþý tarafýn töreyi çiðnemiþ olmasý, yargýcýn takdir hakkýný kullanmasýnda rol oynamýþtýr.

Kars-Arpaçay leçesinde geçen bir olayda, beþik kertmesi niþanlý çok güzel bir kýzýn kaçýrýlmasý üzerine eski niþanlýsý, kaçýran delikanlýyý takip eder. Çatýþtýktan sonra ondan kýzý geri alýr. Fakat artýk kýz ile evlenmez. Çünkü o yörelerde baþkasýnýn kaçýrdýðý bir kýzý artýk bir baþkasý almaz. Namus lekelenmiþ sayýlýr. Oysaki bu olayda kýzýn bekâretine bir halel gelmemiþti (Karslý bir öðrenciden).

21. Yüzyýlda hele de iletiþim aletlerinin arttýðý, kültürlü ve bilgili insanlarýn arttýðý zamanýmýzda pek de bir geçerliliði kalmayacak gibi görünüyor yakýn zamanda Beþik Kertmesinin...

NOT: Yazýnýn büyük bölümü alýntýdýr