İki parmağımın arasında duran sigarayı dudaklarımın arasına götürmeye mecalim yok! Ama bir taraftan da yazma isteğim parmaklarımın ucunu karıncalandırıyor. İçimdeki bu yazma arzusunun bir lanet mi yoksa bir lütuf mu olduğunu hala anlamış değilim
Ne ise, konumuz ben ve ruh halim değil, konumuz bu ülke insanlarının sorunları Aslında sosyal medyadan tamamen el ayak çekmeyi düşünüyordum, bunun için Facebooku ve İnstagramı kapattım. Sonra Cluphouse programı ile tanıştım. İlginç bir program. Burada bir odaya davet edildim. Edebiyat üzerine konuşma yapan Orçun Üçer Beyi dinledim. Sonra Harun Korkmaz, Mehmet Yalçın gibi alanında uzman iki akademisyen kardeşlerimizin de edebiyat, sanat, tarih ve meşke olan katkıları beni alıp o huzurlu olduğum gençlik dönemlerime götürüverdi.
Keşke dedim hep böyle şeyler konuşulsa ve hiç siyaset konuşulmazsa Ama bu ülkede herkesin kendi canının doktoru, çok iyi bir tarihçi, çok iyi siyaset bilimci ve âlim görmesi yüzünden kutuplaşmamak, tartışmamak mümkün değil. Dahası, bu cahil sürüleri siyasi tarafını belli etmek için can çekişiyor olması sebebiyle de restleşmeler, kelimeler bittiğinde küfürleşmeler onlarda bitince iş kavgaya, tehdide hatta cinayetlere kadar gidebiliyor Oysa ben siyasetçilerin ve politikacıların konuşmaması taraftarı değilim. Ancak tarafını kesinleştirmiş, iletişime kapalı, eleştiriye kapalı, söylenen her sözü kendisine saldırı olarak gören, doğruya yanlış, yanlışa doğru diyen cahil ama cahil olmadığını sanan NATO kafa NATO mermer insanlar la aynı odada bir saniye durmaya bile tahammül gösteremiyorum
Bu yüzden kendimle bir anlaşma yaptım. Bundan sonra siyaset, politika, parti vs. konuşup yazmayacağım Çünkü muhalefetin bilenmiş taraftarları 20 yıldır iktidar olamamanın sorumlusu olarak kendi parti politikası ve lideri olduğunu düşünmeden, iktidar partisinin taraftarına efelenerekten acısını çıkarmaya çalışması görebileceğiniz en küçük öküzlük örneğidir bana göre Bu mantıksız, ahlaksız, saldırgan ve nobran tiplerle iletişim sorununu mantık çerçevesinde çözebilmenin mümkünü yok. Bu tiplerle iletişim sorununu en iyi makinalı tüfeklerin çözeceğine inanıyorum
Her ne ise, bu makalede dünün romanlarında yarına çıkarımlar yapmak için kaleme aldım. Memleketin bir ferdi olarak bugünkü sorunlarımızın kaynağını nerede ve nasıl aramalıyız diye düşünmeden edemiyorum
Zira, tüm sorunlar herhalde, bir günde çetrefilleşmiyordur değil mi? Geçmişi yansıtan, geçmişten konuşan eserler belki yeni bir imkan sunar diye düşünüyorum. Ne var ki, bu soy eserler günümüzde hemen hemen hiç kimseyi öyle çok da enterese etmiyor nedense Günün sorunlarından konuşuyoruz, günün sorunlarını tartışıyoruz, günün sorunlarına değişik dünya görüşlerinin perspektiflerinden yaklaşmaya çalışıyoruz ama, geçmişten bugüne tortulaşanı hiç de önemsemiyoruz.
Hayatım roman diyerek belki önemser göründüğümüz, belki de enikonu hafife aldığımız roman sanatı, toplumsal ve siyasî sorunlar açısından, yaşarlığı tükenmemiş, kurumamış bir kaynaktır aslında ve elbette Türk romanı için de geçerli bu.
Günümüzde sosyal medyada, Cluphouse konuşmacıları arasında da bu durumla ilgilenen kimseyi görmedim ve özellikle bu hususta Servet-i Fünûn romanının Avrupada geçen sahnelerinin masaya yatırılması gerektiğine inanıyorum Acaba bu eserler, yazarların yarına yönelik özlemlerini mi yansıtıyordu? Toplumdaki bir istek, bir özlem miydi diye düşünmeden edemiyorum. Ya da Doğuyla Batının sentezine ihtiyaç duyduğumuzun önsezisi mi?
Evet örneğin, Cahit Kavcarın 1985te yayımlanmış, emek ürünü bir incelemesi var bu ülkede: Batılılaşma Açısından Servet-i Fünûn Romanı. Kavcar, Halid Ziyanın 1889 Paris sergisine gittiğini yazıyor. Halid Ziya Kırk Yılında bu Avrupa gezisinden büyülü, rüyayı andırır bir yolculukmuşçasına söz eder. Bununla birlikte, Servet-i Fünûnun büyük romancısı, Parisi asıl Balzacın romanlarından tanıdığına şahitlik ederiz Keşke burada okuduğu Parisle gördüğü Parisi de yazıp karşılaştırsaymış ama yapmamış ne yazık ki
Parisi okumalar aracılığıyla tanımak, Yakup Kadrinin Bir Sürgünde anlattıkları arasında yer alıyor. Yakup Kadri, kitapların, dergilerin -II. Abdülhamid döneminde- yansıttığı Parisle roman kişisinin gördüğü Parisi ince elekten geçirip güzelce oranlar. İlkinin büyüsünü, rüyasını, ikincisinde bulamaz. Özlem şimdi dinmiş, dahası, yerini hayal kırıklığına bırakmıştır.
Halid Ziyanın eserinde Avrupa gezileri öyle fazla yer kaplamaz. Son romanında, Nesl-i Ahirin giriş bölümünde yurt dışından dönülür. Yurtdışında dikkat çeken Osmanlı Türkleri arasında, Pierre Lotinin Mutsuz Kadınlar adlı romanında uzun uzadıya anlattığı hanımlar da vardır. Onların Fransaya kaçmaları başlı başına bir macera sayılmıştır. Pierre Loti de, Halid Ziya da maceranın gerisindeki çıkıp gitmek isteğini, başka bir yerde yaşamak tutkusunu nedense anlatmamışlar. Belki azınlık gibi görünüyor olsa da o kadınların tutkusunda, toplumda çıkmaza sürüklenmiş bir yaşama biçimini yakalamak mümkün. Azınlığın sorunlarını küçümsemek, hatta azınlığı hor görmek bu ülkenin eski bir hastalığı desem inanmazsınız ey çoğunluk ama öyle işte
Halid Ziya, hayli sonra, Vedad Uşaklıgile ağıt, yas kitabı Bir Acı Hikâyede, canına kıymış oğlunun çocukluk yıllarına döner; birlikte Avrupaya gidişlerini, küçük Vedadın teknik donanımlar karşısında ne çok heyecanlandığını içi yanarak anar.
Yirminci yüzyılın başındaki romanlarımızda, İstanbulun Şişli, Nişantaşı gibi yıldızı yeni yeni parlayan semtlerinde oturan varlıklı hanımlarla beyler, Avrupaya aşk, macera, henüz toplumsal boyutuna erişememiş bir hürriyet arayışıyla bakarlar. Sadece baktıkları için de, ne toplumun, ne ferdin hürriyetini açık seçik görüp kavrayabilirler. Taleplerin gerisinde köklü düşünce değil, özenti söz konusudur.
Romanların dünyasında yol alınırsa, Avrupa bir hayaller, rüyalar haritası, Avrupadaki ülkeler de rüyaların gerçek olduğu yerlerdir. Daha, on dokuzuncu yüzyılın sonunda, Sergüzeştte Celâl, Batıda büyük bir resim atölyesine devam etmiş, başarılar kazanmıştır. Ama Modadaki konağa dönünce, resim sanatına ürküntüyle yaklaşan toplumun karbon kopyasını çıkartır. Paristeki profesyonel modeller yerine, evdeki cariye Dilberin modelliğiyle yetinmek durumunda kalır. Yaptığı resimler, -ne kadar ferah olursa olsun- bir konağın dört duvarı arasında kalacaktır. Celâl, resim sanatının, hangi toplumsal ortamda olursa olsun, insanlığa neler kazandıracağını başkalarına, yani kendi toplumunun insanlarına anlatmayı ise aklından geçirmez
Pariste, Romada, Napolide, Monte Carloda yaşamış olan roman kişileri, ikide birde, şaşaalı hayatlar içinde gösterilir. Avrupanın o günkü ekonomik durumu, siyasetteki çalkantı, yaklaşan savaş tehlikesi roman kişilerinin gözünden kaçmış gibidir.
Avrupada sanatkârların muhitlerinde, büyük eğlence yerlerinde, kumarhanelerde dolaşan zengin Türklerin birer Osmanlı prensi ya da prensesi olduğu konusunda -romanlara özgü- dedikodular çıkar. (Böylesi roman süsleri, bir kuşak sonra, Refik Halidin okuma zevki aşılayan romanlarında ince bir ironiyle tekrarlanacaktır) Söylencelerin bu prenses ve prensleri, çıkıp geldikleri toplumun uygarlığından konuşmayı pek gereksinmezler.
Avrupanın yanı sıra Amerikada, örnekse, Mehmed Raufun eserinde az da olsa anılmıştır. Mehmed Rauf, Amerikayı bir dans ülkesi sayar. Orada bulunmuş bir Türk genci fevkalâde güzel dans etmektedir. (Oysa beş aşağı beş yukarı aynı dönemde bestelenmiş bir opera, Puccininin Madama Butterflyı dans ülkesi Amerikanın yapıp ettiklerini simge kişiler aracılığıyla yansıtır.)
Avrupada tiyatrolar, operalar göz kamaştırır. Büyük otellerin salonlarında orkestralar çalmaktadır. Pompei harabeleri dolaşan Osmanlılar geçmiş zamanın lavlar altında kalmış uygarlığına hayran olur.
Servet-i Fünûn romanında Avrupa, yarınki toplumsal hayata tanıtılmak istenmiş. Henüz bir sentez arayışı söz konusu değildir. Bu romanlar irdelenebilseydi, sentez arayışı herhalde mini bir yer tutabilecekti. Ama tutmadı!
Şimdiki sarsılışlarımızda, yaşadığımız coğrafî konumu gözden ırak tutarak, ille Doğuda, ille Batıda kutuplaşmalarımız yarım yüzyıldır başrolde. Üstelik doğululuktan ya da batılılıktan ne anladığımızı bir türlü çözümleyemeyerek. Sentezden uzaklaştıkça bir bumerang toplumu olup çıkacağız gibime geliyor.
Bilmiyorum siz ne düşünüyorsunuz ama tüm kavgaların içinde Avrupaya yüzünü dönmüş toplumla özüne bakmaya çalışan toplumun çatışmasına şahitlik ediyoruz
Öyle değil mi?
