Özet
Bu çalışma, Türkiye'deki yükseköğretim tercih danışmanlığı sektöründe yaşanan sorunlara bilimsel bir yaklaşım getirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, tercih danışmanlığının etkinliğini artırmak için trend analizi yönteminin kullanımı önerilmekte ve bu yöntemin uygulanabilirliği 2017-2025 yılları arasındaki veriler kullanılarak analiz edilmektedir. Çalışmada fark tabanlı trend analizi tekniği kullanılarak iki farklı program için tercih eğilimleri incelenmiş ve öğrenciler için güvenilir tahmin aralıkları oluşturulmuştur. Sonuçlar, trend analizinin tercih danışmanlığında isabetli önerilerde bulunmak için etkili bir araç olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Tercih danışmanlığı, trend analizi, YKS, yükseköğretim, performans ölçümü
- Giriş
Türkiye'de yükseköğretim tercih danışmanlığı sektörü, kaynak kullanımı sorunları ve bilimsel yöntemlerin yetersiz uygulanması gibi önemli problemlerle karşı karşıyadır. Bu sorunlar, öğrencilerin geleceklerini şekillendiren kritik kararları alırken yetersiz rehberlik almalarına neden olmaktadır. Mevcut durumda tercih danışmanları, çoğunlukla sezgisel yaklaşımlar kullanarak öğrencilere yönlendirmeler yapmakta, bu durum ise kaynakların verimsiz kullanımına ve hatalı yönlendirmelere yol açmaktadır. Reform çalışmalarının başarılı olabilmesi için öncelikle mevcut durumun bilimsel yöntemlerle ortaya konması gerekmektedir. Bu kapsamda, eğitim kurumlarının düzenli performans ölçümleri yapması ve bu ölçümlerin sonuçlarını tercih danışmanlığı süreçlerinde kullanması kritik öneme sahiptir. Trend analizi, bu ihtiyacı karşılayabilecek basit ancak etkili bir yöntem olarak öne çıkmaktadır. Trend analizi, öğrencilerin tercihlerinde yıllara göre gösterdiği eğilimleri analiz ederek gelecekteki tercihleri hakkında öngörülerde bulunmayı mümkün kılan bir tekniktir. Bu yöntemin basitliği, veri bilimcilerin olmadığı eğitim kurumlarında uygulanabilirliğini artırmaktadır. - Literatür Taraması
Tercih danışmanlığı literatürü incelendiğinde, bilimsel yöntemlerin sınırlı kullanımının uluslararası bir sorun olduğu görülmektedir. Eğitim kurumları genellikle geçmiş deneyimlere dayalı subjektif değerlendirmeler yapmakta, sistematik veri analizi yöntemlerini yeterince kullanmamaktadır. Trend analizi, zaman serisi analizinin temel yöntemlerinden biri olarak istatistik literatüründe geniş yer bulmuştur. Bu yöntem, verilerin zaman içindeki değişimini analiz ederek gelecekteki değerler hakkında tahminler yapmayı mümkün kılar. Eğitim sektöründe trend analizinin kullanımı, performans değerlendirme ve strateji geliştirme açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. - Araştırmanın Amacı ve Önemi
Bu çalışmanın temel amacı, trend analizinin YKS tercihlerini değerlendirmek için bir yöntem olarak önerilmesi kapsamında, birkaç yıla ait öğrenci eğilimlerinin trend analizinin uygulanabilirliğini ortaya koymaktır. Araştırma, tercih danışmanlarına bilimsel bir yaklaşım sunarak daha isabetli tercih danışmanlığı yapmalarına katkı sağlamayı hedeflemektedir. Çalışmanın önemi, tercih danışmanlığı sektöründe yaşanan nitelik sorunlarına bilimsel bir çözüm önerisi getirmesinde yatmaktadır. Trend analizinin yaygın kullanımı, hem öğrencilerin daha doğru yönlendirmeler almasına hem de eğitim kaynaklarının daha verimli kullanımına katkı sağlayacaktır. - Metodoloji
4.1. Araştırma Deseni
Bu çalışmada trend analizinin tercih danışmanlığında uygulanabilirliğini göstermek amacıyla 2017-2025 yılları arasındaki 8 yıllık veri kullanılarak analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada fark tabanlı trend analizi yöntemi uygulanmıştır.
4.2. Veri Toplama ve Analiz
Trend analizi, oran analizinde kullanılan bir oranın yıllara göre gösterdiği eğilimi analiz eden bir yöntemdir. Bu çalışmada, iki farklı üniversite programının taban puanları/sıralama verileri kullanılarak trend analizi gerçekleştirilmiştir: - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Görsel İletişim Tasarımı Bölümü
- Adnan Menderes Üniversitesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
4.3. Analiz Süreçleri
Fark tabanlı trend analizinde, ardışık yıllar arasındaki farklar hesaplanmış ve bu farkların ortalaması alınarak gelecek yıl için tahmin aralıkları oluşturulmuştur. Ayrıca standart sapma hesaplamaları yapılarak tahminlerin güvenilirlik düzeyi belirlenmiştir. - Bulgular
5.1. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Görsel İletişim Tasarımı Analizi
2017-2025 yılları arasındaki sıralama verileri analiz edildiğinde:
2017: 71370
2018: 99800
2019: 91835
2020: 90808
2021: 91880
2022: 80078
2023: 72318
2024: 68554
2025: 48600
2017-2018: 71370-99800= -28430
2018-2019: 99800-91835=7565
2019-2020: 91835-90808= -1027
2020-2021: 90808-91880= -1072
2021-2022: 91880-80078= 11802
2022-2023: 80078-72318= 7760
2023-2024: 72318-68554= 3764
2025 tahmini aralık:
En büyük iyileşmeyi uygularsak (–28.430):
68554-28430=40124
En küçük farkı uygularsak (–1.027):
68554-1027=67527
Tahmin aralığı: 40124-67527
Ortalama Fark
Toplam= -28.430 + 7.965 - 1.027 - 1.072 + 11.802 + 7.760 + 3.764= 7402
Ortalama= 7402 / 7 ≈ 1057
Sapmaların Kareleri
Her fark – ortalama:
(–28.430 – 1.057)² = (–29.487)² ≈ 869.000.000
(7.965 – 1.057)² = (6.908)² ≈ 47.700
(–1.027 – 1.057)² = (–2.084)² ≈ 4.340
(–1.072 – 1.057)² = (–2.129)² ≈ 4.530
(11.802 – 1.057)² = (10.745)² ≈ 115.500
(7.760 – 1.057)² = (6.703)² ≈ 44.900
(3.764 – 1.057)² = (2.707)² ≈ 7.300
Varyans ve Standart Sapma
Toplam Kare Sapma≈ 869.000.000 + 47.700 + 4.340 + 4.530 + 115.500 + 44.900 +
7.300
Örnek varyans = 869.224.000 / (7–1) = 144.870.000
Standart sapma ≈ √144.870.000 ≈ 12.030
Yıllık Sıralamalarda Değişim:
- 2017: 71.370
- 2018: 99.800 (Kötüleşme: -28.430)
- 2019: 91.835 (İyileşme: +7.965)
- 2020: 90.808 (İyileşme: +1.027)
- 2021: 91.880 (Kötüleşme: -1.072)
- 2022: 80.078 (İyileşme: +11.802)
- 2023: 72.318 (İyileşme: +7.760)
- 2024: 68.554 (İyileşme: +3.764)
- 2025: 48.600 (Gerçekleşen - İyileşme: +19.954)
İstatistiksel Değerlendirme:
- Ortalama fark: +1.057
- Standart sapma: ±12.030
- 2025 tahmin aralığı: 40.124 - 67.527
- Gerçekleşen değer: 48.600 (tahmin aralığı içinde)
5.2. Adnan Menderes Üniversitesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Analizi
2022-2024 yılları arasındaki kısıtlı veri ile gerçekleştirilen analiz:
Yıllık Değişimler:
- 2022: 497.259
- 2023: 525.172 (Kötüleşme: -27.913)
- 2024: 545.008 (Kötüleşme: -19.836)
İstatistiksel Değerlendirme:
- Ortalama fark: -23.875
- Standart sapma: ±4.039
- Tahmin aralığı: 517.095 - 525.172
5.3. Trend Analizi Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Analiz sonuçları, trend analizinin tercih danışmanlığında kullanılabilir bir yöntem olduğunu göstermektedir. İlk örnekte 8 yıllık veri ile yapılan tahmin, gerçekleşen değerin tahmin aralığı içinde kalmasını sağlamıştır. İkinci örnekte ise kısıtlı veri nedeniyle daha dar bir tahmin aralığı elde edilmiştir. - Tartışma
6.1. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi
Araştırma bulguları, 2017-2025 yılları arasında tercih danışmanlarının bilimsel yöntemler yerine sezgisel yaklaşımlar kullandığını ortaya koymaktadır. Bu durum, öğrencilerin yanlış yönlendirmeler almasına ve yaşam kalitelerinin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
6.2. Trend Analizinin Avantajları - Basitlik: Yöntem, karmaşık istatistiksel bilgi gerektirmeden uygulanabilmektedir.
- Güvenilirlik: Yeterli veri ile yapılan analizlerde tahmin doğruluğu yüksektir.
- Uygulanabilirlik: Tüm eğitim kurumlarında kolayca implemente edilebilir.
- Objektiflik: Subjektif değerlendirmeleri minimize eder.
6.3. Sınırlılıklar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Fark tabanlı trend analizinde, bölümler "iyi"den "kötü"ye doğru gittikçe hata olasılığı artmaktadır. Bu nedenle, analizi uygulayan kişilerin bu durumun bilincinde olması ve sonuçları bu çerçevede yorumlaması gerekmektedir. - Sonuç ve Öneriler
7.1. Sonuçlar
Bu çalışma, tercih danışmanlığında trend analizinin etkili bir yöntem olduğunu kanıtlamıştır. Analiz sonuçları, bilimsel yaklaşımların tercih danışmanlığının kalitesini önemli ölçüde artırabileceğini göstermektedir.
7.2. Öneriler
Tercih Danışmanları İçin: - Trend analizini rutin iş süreçlerine entegre etmeleri
- En az 3-5 yıllık veri ile çalışmaları
- Standart sapma hesaplamalarını mutlaka yapmaları
- Tahmin aralıklarını öğrencilerle paylaşmaları
Eğitim Kurumları İçin: - Sistematik veri toplama süreçleri oluşturmaları
- Tercih danışmanlarına trend analizi eğitimi vermeleri
- Performans ölçüm sistemleri kurmaları
- Bilimsel yöntemlere dayalı kalite standartları geliştirmeleri
Politika Yapıcılar İçin: - Tercih danışmanlığında minimum standartlar belirlenmeli
- Bilimsel yöntem kullanımı zorunlu hale getirilmeli
- Düzenli denetim ve değerlendirme sistemleri kurulmalı
- Tercih danışmanı sertifikasyon programları geliştirilmeli
7.3. Gelecek Araştırmalar
Bu çalışmadan elde edilen bulgular, gelecek araştırmalar için önemli bir temel oluşturmaktadır. İleride yapılacak çalışmalarda:
- Daha geniş örneklem grupları ile trend analizi uygulanabilir
- Farklı analiz yöntemleri karşılaştırılabilir
- Trend analizinin diğer eğitim kademelerinde kullanımı araştırılabilir
- Yapay zeka destekli trend analizi uygulamaları geliştirilebilir
Bu çalışma, Türkiye'deki tercih danışmanlığı sektörünün bilimsel temellere dayandırılması yönündeki çabalara katkı sağlamış ve pratik bir çözüm önerisi sunmuştur. Trend analizinin yaygın kullanımı, hem öğrencilerin daha doğru kararlar almasına hem de eğitim sisteminin genel kalitesinin artmasına önemli katkılar sağlayacaktır.
